*આપણી ભાષામાં વપરાતા ગ્રામ્ય રહેણી કેણીના ખાસ શબ્દો જેમાના કેટલાક નવી
પેઢીને જાણમા પણ નહી હોય...જેવા કે...
૧.● દોરી - કપડાં સૂકવવા કે કઈ બાંધવા માટે
૨.●વળગણી-કપડા સુકવવા બાંધેલી દોરી કે લાકડા ની વળી ને વળગણી કહેતા
૩.● જાળી - ભમરડો ફેરવવા માટે
૪.● રાશ - બળદને કન્ટ્રોલ કરવાની લગામ
૫.●અછોડો:-રાશથી નાનોને ઢોરને ખીલે બાધવા વપરાતો દોરડાનો ટુકડો
૬.● વરત - પાણી કાઢવાના કોસ માટે વપરાતું જાડુ દોરડું
૭.● વરતડી - પાણી કાઢવાના કોસ માટે વપરાતું પાતળું દોરડું
૮.●વરેડુ-ગાડામા પુળા કે ઘાસ ભર્યા પછી તેને ગાડાની આકડીઓ સાથે બાધવાનુ મોટુ દોરડુ
૯.● નાથ - બળદના નાકમાં પરોવી તેને કન્ટ્રોલ કરવા વપરાતી દોરી
૧૦.●છીકલુ:-દોરીની ગુથેલી જાળી જે બળદને પહેરાવાતી હતી જેથી ચાલુ કામે ખાઈ ન શકે
૧૧.● રાંઢવુ - જુદા જુદા કામ માટે વપરાતી જાડી મજબુત જાડી દોરી
૧૨.● નાડી - ચોરણી કે પાયજામાંં કમરે બાંધવાની પાતળી દોરી
૧૩.● નોંજણું - ગાયને દોહતી વખતે પાછળના બે પગ અને પુંછડાને સાથે બાંધી ગાયની હલચલ ને રોકવા માટે વપરાતી દોરી.
૧૪.● ડામણ - ઘોડા કે ગધેડાને છુટ્ટા ચરવા છોડવામાં આવે ત્યારે તેના એક આગળનો પગ અને એક પાછળના પગને સાથે દોરીથી બાંધવામાં આવે છે જેથી તે બહુ ઝડપથી દોડી શકે નહિ અને તરત જ પકડાઈ જાય. આ દોરીને ડામણ કહે છે.
૧૫.●ડેરો:-ભેસને બે પગ વચ્ચે રહે તે બંધાતુ લાકડુ જેથી તે દોડી ન શકે.
૧૬.● જોતર - બળદને ગાડા સાથે જોડવામાં વપરાતી દોરીનું સાધન
૧૭.● નેતર - છાશ કરવા માટે વલોણાને ફેરવવા વપરાતી દોરી
૧૮.●નેણ:-ગાડા સાથે ઘુસરી બાધવા માટેની ચામડાનુ દોરડુ...
૧૯.● આ ઉપરાંત દોરીના મટિરિયલને લીધે જુદા નામો છે દા. ત.
૨૦.● શીંદરી- કાપડની ચીદડીમાંથી બનાવેલી દોરી.
૨૧.● સૂતળી - શણમાં થી બનાવેલી દોરી
૨૨.● વાણ- જંગલી વેલા વિગરે વનસ્પતિમાંથી બનાવેલી દોરી
૨૩.● કાથી - નાળિયેરના છોતરામાંથી બનાવેલી દોરી
...તે જ રીતે કપડાના જુદા જુદા આકારના જુદા જુદા કામ માટે વપરાતા ટુકડાના જુદા જુદા નામ છે. જેમ કે,
૨૪.● ચાકળો- સુતરાઉ કાપડનો ચોરસ ટુકડો, જેમાં ભાત કરી દીવાલ પર ટીંગાડી શકાય.
૨૫.● પછેડી- માથે બાંધવા અથવા ખભા પર રાખવા વપરાતો કાપડનો ટુકડો.
૨૬.●ફાટ-કાલા કે ખેતીની પેદાશ છોડ પરથી વીણી કમરે બાધેલા કપડામા ભેગી થાય તે
૨૭.● ચોફાળ -(ચલાકો) પછેડી કરતા મોટા કાપડનો ટુકડો જે ખાસ કરીને ગાંસડી બાંધવા વપરાય છે.
૨૮.● બુંગણ - ચોફાળ કરતા પણ મોટો જાડા કાપડનો ભાગ જે જુદા જુદા ખેતીના કામ માટે વપરાય છે.
૨૯.● ફાળિયું- માથે બાંધવા માટે પાતળો કાપડનો ટુકડો
૩૦.● પનિયું- કમરે બાંધવાનું કાપડ
૩૧.● ગુમછો- આછું,પાતળુ લાલ કાપડ
૩૨.● ઓછાડ- ગાદલાને કવર કરવા વપરાતું કાપડ.
૩૩.● કામળી- ઉનનું વસ્ત્ર જે ખભા પર રાખવામાં તથા ઓઢવામાં વપરાય છે.
૩૪.● મસોતું- રસોડામાં વપરાતું હાથ લુંછવા માટે તથા વાસણ લુસવા માટે વપરાતો કાપડનો ટુકડો.
૩૫.● પંચિયું- શરીર લુચવા માટે અને કમર નીચે બાંધવા માટે વપરાતો કાપડનો ટુકડો.
૩૬.● અબોટિયું - પૂજા અથવા અન્ય ર્ધાિમક વિધિ કરતી વખતે પહેરવામાં આવતું ધોતી જેવું કાપડ.
૩૭.●ડામશયો ( ગાદલા ગોદડાં નો ઢગલો)
૩૮.●મોઢવું (ગોઠવેલા છાણાં નો ઢગલો)
૩૯.●શિપર ( સપાટ પથ્થર )
૪૦.●પાણો ( પથ્થર)
૪૧.●ઢીકો (ફાઇટ મારવી)
૪૨.●ઝન્તર (વાજિંત્ર)
૪૩.●વાહર (પવન)
૪૪.●ભોઠું પડવું ( શરમાવું )
૪૫.●હટાણું. ( ખરીદી કરવા જવું )
૪૬.●વતરણું ( સ્લેટ ની પેન)
૪૭.●નિહાળીયા (વિદ્યાર્થી )
૪૮.●બોઘરૂં. ( દૂધ છાશ નું વાસણ )
૪૯.●રાડા (ડુંડા કાપ્યા પછી નું થડ)
૫૦.●નિરણ (પાલતુ પશુ ને ખાવા માટે)
૫૧.●ખાણ ( ઢોર કપાસિયા ખોળ વગેરે)
૫૨.●ખોળ. ( ટેલકાઢ્યાં પછી બિયા નો કુચો)
૫૩.●ખાહડા ( પગરખાં)
૫૪.●બુસ્કોટ ( શર્ટ )
૫૫.●પાટલુન ( પેન્ટ)
૫૬.●ભીસ્કુટ ( બિસ્કીટ )
૫૭.●ફારશયો ( કોમેડિયન )
૫૮.●ફારસ. ( કોમિક )
૫૯.●વન્ડી. ( દીવાલ )
૬૦.●ઠામડાં ( વાસણ )
૬૧.●લેવકળો ( માગ માગ કરનાર )
૬૨.●ભેરુ (દોસ્ત )
૬૩.●ગાંગરવુ. (બુમાબુમ કરવી)
૬૪.●કાંઠાળો ( હાઈટ વાળો )
૬૫.●ડણક ( સિંહ ની ત્રાડ)
૬૬.●બકાલુ (શાક ભાજી )
૬૭.●વણોતર ( નોકર)
૬૮.●ગમાંણ ( પાલતુ ઢોર ને ખાવા ની જગ્યા)
૬૯.●રાંઢવુ ( દોરડું )
૭૦.●દુઝાણુ. (દૂધ દેતા પશુ રાખવા )
૭૧.●પાણીયારૂ ( પાણી ના માટલા ની જગ્યા )
૭૨.●અડબાવ (ખોટું ઉગેલું ઘાસ)
૭૩.●દકતર (સ્કૂલ બેગ)
૭૪.●પેરણ. (પહેરવેશ ખમીસ)
૭૫.●ગોખલો (દીવાલ માં કઈક મુકવા નો ખાડો)
૭૬.●બાક્સ (માચિસ )
૭૭.●નિહણી ( નિસરણી)
૭૮.●ઢાંઢા ( બળદ )
૭૯.●કોહ ( પાણી સિચ્ચાંઈ માટે નું સાધન)
૮૦.●વેંત ,(તેવડ)
૮૧.●હડી કાઢ (દોડાદોડ,,)
૮૨.●કળી ( ઝીણા ગાઠીયા )
૮૩.●મેં પાણી. ( વરસાદ )
૮૪.●વટક વાળવું
૮૫.●વરહ (વર્ષ,)
૮૬.●બે ખેતર વા ,( દુરી નું એક માપ)
૮૭.●વાડો
૮૮.●૧ ગાવ (અંતર)
૮૯.●બાંડિયું
૯૦.●મોર થા ,( આગળ થા)
૯૧.●જિકવું
૯૨.●માંડવી(શીંગ)
૯૩.●અડાળી( રકાબી)
૯૪.●સિસણ્યું
૯૫.●દા આવવો (દાવ આપવો લેવો )
૯૬.●વાંહે (પાછળ)
૯૭.●ઢીસ્કો ( ઠીંગણા)
૯૮.●બૂતાન (બટન)
૯૯.●બટન( સ્વીચ )
૧૦૦.●રેઢિયાર (ધણી ધાણી વગર)
૧૦૧.● લુગડું - સાડીને લુગડું પણ કહે છે.
ગ્રામ્ય પ્રદેશમાં વપરાતા ઓજારો:-
૧.● પરોણો - બળદને હાંકવા માટેની લાકડી
૨.● કળીયુ - ખેતી માટેનું સાધન
૩.● બેલી- બે ભાગમાં વહેંચાયેલું લોખંડના સળીયાને ટીપીને બનાવેલું ખેતરમાં ઘાસ કાઢવાનું સાધન.
૪.● ફાળ - હળનો નીચેનો ભાગ
૫.● કોશ - ખોદવા માટે વપરાતો સીધો લોખંડનો સળિયો
૬.● કોસ (ઉ. કોહ) - કુવામાંથી બળદ વડે પાણી કાઢવાનું સાધન
૭.● સુંઢ - કોસનો ચામડાનો ભાગ
૮.● ગરેડી - કોસને ઉપર ખેંચવા માટે વપરાતુ ચક્ર
૯.● પાડો - બળદગાડીના પૈડામાંથી પસાર થતી એક્સલને જેમાંથી પસાર કરવામાં આવે છે તે મજબુત મોટું લાકડું
૧૦.● તરેલું - કોસમાં બળદને જોડવાનું સાધન
૧૧.● ધોંસરુ - ગાડી કે હળને બળદ સાથે જોડવાનું સાધન
૧૨.● પાટ - ખેડયા પછી જમીનના ઢેફા ભાંગી જમીન સપાટ કરવા વપરાતુ મોટું લાકડું
૧૩.● ઈસ - ખાટલામાં વપરાતા બે લાંબા લાકડા
૧૪.● ઉપલું - ખાટલામાં વપરાતા બે ટુંકા લાકડા
૧૫.● પાંગથ - ખાટલાના એક છેડે ખાટલાના ભરેલા દોરડાઓ ને સખત રાખવા વપરાતું જાડું દોરડું
૧૬.● તગારું - સીધી ધારવાળું નાની સાઈઝનું પતરાનું માલ ભરવાનું સાધન
૧૭.● ઘમેલું - કાંઠાને ગોળ વાખેલું તગારા કરતા મોટું સાધન
૧૮.● બકડીયું - તગારાને બે બાજુ કડીથી ઉપાડી શકાય તેવું સાધન
૧૯.● સૂયો - કોથળાને શીવવા માટે વપરાતી જાડી સોય
૨૦.● રાંપ - ખેડેલી જમીનને સાફ કરવા વપરાતું સાધન
૨૧.●દંતારી-ઘાસ,પાદડી તુટે નહી તે રીતે ભેગુ કરવાનુ સાધન
૨૨.●પાસી-વાડ કરવા માટે થોર કાપવાનુ દાતાવાળુ સાધન
૨૩.● રંધો - સૂતારનું પાટિયા વગેરેને લીસા કરવાનું સાધન
૨૪.● નેવા - છાપરામાંથી પાણી પડવાના ભાગ
૨૫.● મોભ - છાપરાના મધ્યમાં આવેલ મજબુત ટેકો જેના તરફથી બંને બાજુ ઢાળ હોય
૨૬.● વળી - મોભ અને દિવાલ પર રાખેલ પાતળું લાકડું જેના પર નળીયા ગોઠવી શકાય.
૨૭.● સાલ - ખાટલામાં ઈસ કે ઉપળાંને બંને છેડે અણી કાઢી તેને પાયામાં બંધ બેસતા કરવામાં આવે છે આવા લાકડાને સાલ કહે છે.
૨૮.● વિંધ - સાલ જેમાં નાખવામાં આવે છે તે કાણાવાળા પોલાણને વિંધ કહે છે.
૨૯.● પાયો - ખાટલાના ઉભા લાકડા જે વિંધમાં સાલ બેસે તે લાકડાના ભાગને પાયા કહે છે
૩૦.● ઢોલિયો - મજબુત અને મોટા અને શણગારેલા ખાટલાને ઢોલિયો કહે છે.
૩૧.●ઢોલડી-નાના ખાટલાને ઢોલડી કહે છે.
૩૨.● નીક - ખેતરમાં પાણી લઇ જવા બનાવેલ વ્યવસ્થા ને નીક કહે છે.
૩૩.● ધોરિયો - મોટી નીક ને ધોરિયો કહે છે.
૩૪.●ઉદરિયુ-રેતાળ જમીનમા પિયત વેળા ઉદરના દર વડે પાણી બીજે ફુટે તે
૩૫.● છીંડું - વાડમાં બાકોરું હોય તો તેને છીંડું કહે છે.
૩૬.●ગાડાવાટ:-પાછળ આવેલા ખેતરમા ગાડુ લયી જવા ખુલ્લી મુકાતી જગ્યા
૩૭.● ખળું - અનાજના ડુંડાને સુકવી તેને પીસીને દાણા છુટા પાડવા માટે વપરાતી જગ્યા
૩૮.● કેડો - રસ્તો
૩૯.● કેડી - પગ રસ્તો
૪૦.● વંડી - દિવાલ
૪૧.● કમાડ - મોટું બારણું
૪૨.● ડેલો - મોટા કમાડવાળું બારણું.
૪૩.●દંતાર-ત્રણ દાતા (વચ્ચે કાણાવાળા)
જોડીને બનાવેલ સાધન જે દાણા વાવવામા
કામે લેવાય છે.વાવણીયો પણ કહે છે.
૪૪.●માણુ:-લાકડાની ઉપરથી ગોળને નીચેથી સપાટ તેમા ત્રણ ચાર કાણા સોસરવા
હોય છે જેમા પોલા વાસના દંડા લગાડી વાવણીયાના દાતાના કાણામા પરોવી દઈ બી
ઓળવી વાવણી.થાય તે....
૪૫.●છોરીયુ::-નાની કોદાળી.ઘાસને છોલવા માટે..
૪૬.●કાઈટ્યુ:-દાતા વગરનુ પણ ટીપીને ધાર કાઢેલુ.દાતરડુ...
૪૭.●ત્રિફળાયુ:-ત્રણ ફણા વાળુ ખેડનુ ઓજાર
૪૮.●આડુ:-ગાડામા વપરાતુ. લાકડાનુ સહેજ ગોળ હોય તે
૪૯.●પાજરી:-ગાડામા ખાતર,બાજરીના. ઢુઢા,ઘઉનુ ભુસુ ભરવા લગાડાય તે
૫૦.●માચી(ગાડાની):-બે પાયા વાળી ખાટલાની જેમ દોરીથી ભરેલ તે લગ્ન
પ્રસંગે ગાડા પર બંધાતી તેથી ઢાળ ન પડે
૫૧.●સમોલ:-ઘુસરી કે ઘુસરાના છેડે બળદ
બહાર ન નીકળી જાય તે માટે
૫૨.●જોતર:-બળદની કાધ પર ઘુસરી મુક્યા પછી ચામડાનો એક.પટ્ટો જે ઘુસરીને સમોલ
સાથે બાધવામા આવે તે
૫૩.●કાલર:-પૂળાને આડા ઉભા ગોઠવીને કરાતો સંગ્રહ
૫૪.●ઓઘલી:-પૂળાને લાબો સંગ્રહી રાખવા નીચેથી ગોળાકારને ઉપર જતા શંકુ આકારને
૫૫.●સાલા(હાલા):પૂળાને મોટા જત્થામા ચોમાસામા પલળે નહી તેવી રીતની મોટી
ઓઘલી જેવી પધ્ધતિ જેમા જેવાકે ધઉનુ
પરાર,મગફળીની પાદડી સંગ્રહવામા આવે તે...આના ખાસ બનાવનાર હતા.
૫૬.●ભંડારીયુ:-બળદગાડામા નીચે ભાગે
આવતી ડેકી...
૫૭.●ગોફણ/ગિલોલ:-પાક પરથી પક્ષીઓ
તેમજ વાદરાને ભગાડવાના કામે લેવાય તે.
૫૮.●રવૈયો:-દહી વલોવી છાસ બનાવવા માટે
૫૯.●પાટીયુ:-માટીની પહોળા મોઢાવાળી માટલી જેમા અગાઉના સમયમા શાક, ખીચડી વિગેરે રાધવામા આવતુ તે.
૬૦.●હલાણુ:-હળથી ખેડવા ગોળ રાઉન્ડથી ખેડાતી જમીન....એક ગ્રામીણ માપ
૬૧.●દામુ:-નીકમાથી ક્યારામા પાણી વાળવાનીને બંધ કરવાની જગ્યા.
૬૨.◆છરીયુ:-એક લાબા પટ્ટાની મોટી ક્યારી.
૬૩.●ગુથણુ:-ઘુસરીના મધ્યભાગે આવેલ લોખંડનો ખીલો..જેનાથી હળ,સાતિ રાશથી બાધવામા આવે...
૬૪.●ઢોચકુ:-નાની ધાતુની બરણી
65 બડામશયો ( ગાદલા ગોદડાં નો ઢગલો)
66 મોઢવું (ગોઠવેલા છાણાં નો ઢગલો)
67 નશિપર ( સપાટ પથ્થર )
68 પાણો ( પથ્થર)
69 ઢીકો (ફાઇટ મારવી)
70 બઝન્તર (વાજિંત્ર)
71 વાહર (પવન)
72 ભોઠું પડવું ( શરમાવું )
73 બહટાણું. ( ખરીદી કરવા જવું )
74 વતરણું ( સ્લેટ ની પેન)
75 નિહાળીયા (વિદ્યાર્થી )
76 બોઘરૂં. ( દૂધ છાશ નું વાસણ )
77 રાડા (ડુંડા કાપ્યા પછી નું થડ)
78 નિરણ (પાલતુ પશુ ને ખાવા માટે)
79 ખાણ ( ઢોર કપાસિયા ખોળ વગેરે)
80 ખોળ. ( ટેલકાઢ્યાં પછી બિયા નો કુચો)
81 નખાહડા ( પગરખાં)
82 બુસ્કોટ ( શર્ટ )
83 ( પેન્ટ)
84 ભીસ્કુટ ( બિસ્કીટ )
85 નફારશયો ( કોમેડિયન )
86 ફારસ. ( કોમિક )
87 વન્ડી. ( દીવાલ )
88 ઠામડાં ( વાસણ )
89 ન લેવકળો ( માગ માગ કરનાર )
90 ભેરુ (દોસ્ત )
91 ગાંગરવુ. (બુમાબુમ કરવી)
92 કાંઠાળો ( હાઈટ વાળો )
93 ડણક ( સિંહ ની ત્રાડ)
94 બકાલુ (શાક ભાજી )
95 વણોતર ( નોકર)
96 નગમાંણ ( પાલતુ ઢોર ને ખાવા ની જગ્યા)
97 રાંઢવુ ( દોરડું )
98 દુઝાણુ. (દૂધ દેતા પશુ રાખવા )
99 પાણીયારૂ ( પાણી ના માટલા ની જગ્યા )
100 અડબાવ (ખોટું ઉગેલું ઘાસ)
101 બદકતર (સ્કૂલ બેગ)
102 પેરણ. (પહેરવેશ ખમીસ)
103 ગોખલો (દીવાલ માં કઈક મુકવા નો ખાડો)
104 બાક્સ (માચિસ )
105 નિહણી ( નિસરણી)
106 ઢાંઢા ( બળદ )
107 કોહ ( પાણી સિચ્ચાંઈ માટે નું સાધન)
108 વેંત ,(તેવડ)
109 હડી કાઢ (દોડાદોડ,,)
110 કળી ( ઝીણા ગાઠીયા )
111 મેં પાણી. ( વરસાદ )
112 વટક વાળવું
113 વરહ (વર્ષ,)
114 બે ખેતર વા ,( દુરી નું એક માપ)
115 વાડો
116 ૧ ગાવ (અંતર)
117 બાંડિયું
118 મોર થા ,( આગળ થા)
119જિકવું
120 માંડવી(શીંગ)
121 અડાળી( રકાબી)
122 સિસણ્યું
123 દા આવવો (દાવ આપવો લેવો )
124 વાંહે (પાછળ)
125 ઢીસ્કો ( ઠીંગણા)
126 બૂતાન (બટન)
127 બટન( સ્વીચ )
128 રેઢિયાર (ધણી ધાણી વગર)
129 ઝાંપો(ખડકી)
પોસ્ટ કોપી
Natubhai Dhameliya
જય જવાન જય કિસાન જય સરદાર
